Widziane z pewnej odległości mają charakterystyczny wygląd płaskiego stołu (stąd nazwa), o pionowych krawędziach opadających miejscami kilkaset metrów w dół. Na skutek erozji przyroda wyrzeźbiła w tych skałach piaskowca fantastyczne formy skalne, tworzące niezwykle ciekawe zespoły zarówno pod względem przyrodniczym jak i krajobrazowym, np. Błędne Skały czy najwyższy szczyt Gór Stołowych - Szczeliniec Wielki (919 m npm).
W budowie geologicznej tych gór dominują piaskowce pochodzące z permu (paleozoik) liczące około 300 milionów lat. Rozwój rzeźby tego obszaru rozpoczął się wraz z wycofaniem się morza, które zalewało ten rejon w okresie kredy (mezozoik). Na dnie morza osadzały się i zespalały ze sobą piasek oraz różne szczątki organiczne. Ruchy górotwórcze tzw. orogenezy alpejskiej spowodowały popękanie Sudetów, wypiętrzenie niektórych ich partii oraz powstanie wielu uskoków.
Najmłodsze warstwy piaskowca tworzą obecnie najwyższe partie Gór Stołowych: Szczeliniec Wielki i Mały, Skalniak wraz z Błędnymi Skałami oraz Narożnik. Intensywne wietrzenie mechaniczne w okresie ostatniego zlodowacenia doprowadziło do silnego spękania pierwotnie wielkiej płyty i rozczłonkowania powstałych bloków skalnych. Z odporniejszych fragmentów piaskowca powstały liczne skałki o fantastycznych kształtach i formach, tak charakterystyczne dla tych gór.
Południowe partie Gór Stołowych objęte są ochroną. Początkowo była to ochrona rezerwatowa, w roku 1981 utworzono Stołowogórski Park Krajobrazowy, który pod koniec 1993 roku przekształcono w Park Narodowy Gór Stołowych. Unikalny krajobraz sprawił, że jest to jeden z najatrakcyjniejszych rejonów turystycznych Polski i Czech, licznie i chętnie odwiedzany przez podróżników.